Ondertussen in Casablanca...Gaat dat zien!

‘Waarom heb je me niet terug geappt, eikel?!!!,’ riep de kleedster van het toneelstuk vanuit de kleedkamer nadat een acteur - en klaarblijkelijk haar lover- haar had laten schrikken met een masker op. Dit kwam zo uit haar tenen, vol woede, zo echt en zo onverwachts uit de hoek. Ik weet niet of de rest van het publiek dit ook hoorde of in de gaten had, maar dit ene kleine gewone zinnetje typeerde voor mij precies waar voor mij theater (en cultuur) in het algemeen voor mij om draait: EMOTIE. 

Daar waar de gerenommeerde acteur en ‘actreutel’ juist in deze theatervoorstelling werden geïnterviewd over 'wat toneel is', en met hun beste bedoelingen en hoop theatraal geweld daar veelal cynische en te doordachte reacties op gaven, gebeurde het ‘gewoon’ op het toneel. ​

In een andere scene speelde de kleedster daarna een jonge vrouw die de wereld wilde verbeteren, haar stoute schoenen had aangetrokken en naar Afrika was vertrokken om verkrachte vrouwen te helpen. ‘Die ogen, die ogen…,’ zei ze tegen een jongen naast haar op het vliegveld (want ze ging met hangende pootjes weer terug naar huis). Al huilend zei ze: ‘Ik wil alleen maar een boterham met hagelslag…’ Weer zo’n ‘normaal’ zinnetje waar je zoveel uit kon halen, waar zoveel betekenis in zat en waar iedereen eigenlijk om moest lachen. Daar draait voor mij theater om, het gewone uit zijn verband trekken, een andere kijk op de wereld geven, het publiek echt laten voelen, of het nou een lach of een traan is, liefde of haat.

​In deze theatervoorstelling waarin de grote hamvraag ‘Wat is toneel?’ aan de kaak gesteld wordt, en waarin ondertussen alle grote wereldproblemen ‘achter de deuren’ van de kleedkamer verschijnen, is de tegenstelling enorm en soms erg confronterend. Waar drie doorgewinterde acteurs (dat zijn ze ook in het echt) het opboxen tegen jonge mensen (in het echt toneelschoolleerlingen) die ondertussen de echte wereld laten zien in al zijn tegenstrijdigheden. 

Waarin verwende jongens staan te golfen op de driving range die geïrriteerd raken door de vluchtelingen die over het hek daarachter klimmen. De interviewster die aan één stuk door aan namedropping doet van bekende toneelstukken, acteurs en regisseurs zoals Peter Brook, Heiner Müller en Gerardjan Rijnders, van Clarice van Houten tot aan Willem Nijholt die op de poster aan de muur van de ‘kleedkamer’ van de Stadschouwburg staat. Van succesvolle toneelvoorstellingen zoals de Oresteia tot aan Don Quichot en toneelschrijvers als Tsjechov en Shakespeare. En ja, ik heb ze allemaal gezien, het was een complete déjà vu voor mij als ex-theaterwetenschapper en een spoedcursus theater voor het publiek. 

Eén groot feest van herkenning. Zelfs mijn oude studiegenoot van Theaterwetenschappen Simon van den Berg werd aangehaald (al lange tijd toneelrecensent van o.a. Het Parool, ooit oprichter van Moose en tegenwoordig ook hoofdredacteur van de Theatermaker), die volgens de interviewster grote theorieën had gehad over ‘waarom deze acteur zo vaak met zijn rug naar het publiek speelde’. Dit soort analyses had Simon ook al lang en breed klaar direct na iedere voorstelling die ik samen met hem zag, alweer ruim 20 jaar geleden…

Het is niet voor niets dat hij het zo ver geschopt heeft in theaterland. Hij kon toen al precies aangeven waarom even plat gezegd alles goed of fout was gegaan in een voorstelling en waarom. Wat zijn de tekens (zoals licht, geluid, decor, de acteurs etc.)? Hoe verhouden zich die tot elkaar? Zit er een ‘zak’ in de voorstelling? Klopt de rode draad wel door de voorstelling heen, oftewel zit het ‘dramaturgisch’ gezien goed in elkaar? Dat leerde ik ook zo bij Theaterwetenschappen.
 
​Maar waar theater echt voor mij om draait kwam maar weinig aan de orde bij deze studie. Ondanks dat alle leraren wel een grote passie voor theater hadden. Ik kon niet meer zonder echt alles te analyseren naar theatervoorstellingen kijken, en mijn liefde voor theater ebde langzaam weg. Ik vond het verschrikkelijk dat ik zonder gevoel naar theater keek.

Ergens tijdens mijn studie theaterwetenschappen heb ik toen ook rigoureus besloten om een jaar lang bijna geen voorstellingen te zien…Ik wilde mijn gevoel en eerste emoties bij een voorstelling weer terugkrijgen. Bij de eerste voorstelling die ik daarna weer zag, had ik me nu eens niet uitgebreid ingelezen - zoals een echte Theaterwetenschapper dat betaamde - en liet ik de voorstelling gewoon op me af komen. Het was volgens mij een voorstelling van Alex D’Electrique waar ik groot fan van was met de vervreemdende stijl die mij enorm aantrok. Met Ko van den Bosch als geniale absurdistische acteur en Raymonde de Kuyper die ik laatst nog in een prachtige maar ook zeer cynische voorstelling zag over ‘haar laatste avond als actrice’.

Het lijkt wel of de gerenommeerde acteurs ‘theatermoe’ zijn geworden en daar nu hun frustratie over willen uiten. Ze willen ook alles weer ‘voelen,’ en niet ‘spelen’, ook één van de boodschappen uit ‘Ondertussen in Casablanca’. Acteermethodes zoals van Stanislavski passeerden de revue in het interview met de acteurs, nieuwe methodes werden bekritiseerd en jonge acteurs zouden niet eens de standaard toneeltechnieken onder knie hebben. 

Dat ze hun ‘cues’ van wanneer ze moeten opkomen bijvoorbeeld niet serieus nemen etc. En op de achtergrond voltrok zich tegelijkertijd weer een werelddrama, juist verbeeld door die jonge acteurs.
​​Al met al een knap stukje theater maken, vol ironie, tegenstrijdigheden en ook gewoon nog eens een hele vermakelijke voorstelling met mooie theatrale beelden en hilarische scenes. Metatheater in het kwadraat! Om er maar weer eens wat vakjargon in te gooien…

​Zelf was ik helemaal hyper na deze voorstelling omdat al mijn theaterwetenschappenfrustraties eindelijk erkend werden, dat de theaterwereld het ook even niet meer weet, en dat we weer terug moeten naar het ‘gevoel’ en wat voor verschrikkelijke dingen er in de wereld aan de hand zijn die aandacht verdienen.

​Laatst appte een vriendin van mij die naar de Cultuurnacht in Breda was geweest en daar een voorstelling van een Syrische jongen had gezien. Ze moest het gewoon even kwijt, die voorstelling had zoveel indruk op haar gemaakt: ‘Deze jongen wilde met deze voorstelling alleen maar laten weten dat hij gewoon het liefst terug gaat naar zijn eigen land…’ Tranen in mijn ogen, zelfs als ik dit typ. Dat zoiets zelfs via een appje kan resoneren, dat is waar toneel voor mij over gaat! Wat had ik die voorstelling graag gezien.

Ondertussen BIJ MIJ OP DE BANK THUIS, zappte ik nog even langs Nederland 1, 2 en 3 om weer tot rust te komen en viel ik binnen bij de herhaling van De Wereld Draait Door met de laatste vraag van Matthijs aan Cornald Maas, ‘Mensen die TV kijken, en denken ‘ik ga weer eens naar theater, verdomd het is ook van belang, naar welk stuk moeten zij, tussen nu en wat zullen we zeggen mei gaan, waar kijk jij naar uit Cornald…?’ Nadenkend zei Cornald: ‘Er zijn er wel tientallen… even kijken welke zal ik eens noemen…Ga dan bijvoorbeeld eens naar ‘Ondertussen in Casablanca’…Toeval bestaat niet! 

Uiteindelijk heb ik de herhaling van dit interview teruggezien en bleek het te gaan over een nieuw tv-programma van Cornald Maas ‘Volle Zalen’ waarin hij voorstellingen van A tot Z, dus van eerste repetitie tot aan de première volgt en in beeld brengt en waarin hij dicht op de huid van de acteurs en de musici zit, zo ook bij Ondertussen in Casablanca.

Op de vraag van Matthijs waarom mensen weer naar theater moeten gaan, antwoordt Cornald: ‘Ik vind het heerlijk om het theater in een staat van verwarring te verlaten na een voorstelling en de spanning tussen het publiek en de acteurs en wat dat teweegbrengt te voelen. Dat heb je niet met een film of als je naar een kunstwerk kijkt. Je komt er dan meer voldaan uit’. Ik vond dat erg mooi omschreven van hem.

Of zoals actrice Anne Rietmeijer (de kleedster/jonge vrouw uit de voorstelling) het verwoordde in ‘Volle Zalen’: ‘Toneel kan verbindend werken tussen mensen en dat is denk ik misschien wel wat we juist op dit moment missen.’ Want de platte definitie van theater zoals ik het ooit geleerd heb bij Theaterwetenschappen is simpel gezegd: theater bestaat alleen als er publiek naar kijkt. Oftewel zonder publiek geen theater. ​​

En dat is precies waar ik jarenlang voor streed, om meer publiek naar het theater te krijgen. Met bijvoorbeeld een Studentenabonnement (later omgedoopt door ACTPACT, alliantie van vlakkevloertheaters in Amsterdam), en als zakelijk leider van jongerentheatergroep ROTJONG, en toen ik promotie maakte voor de niet bekende acteurs en kleinere voorstellingen zoals in de [NES]theaters - tegenwoordig alleen nog Frascati, waar experimenteel theater niet geschuwd wordt. En waar zulke mooie voorstellingen ontstonden en nog steeds ontstaan die echt de moeite waard zijn voor een veel groter en breder publiek. Daar zou ik me ondertussen wel weer hard voor willen maken, na jarenlang in het bedrijfsleven gezeten te hebben en menig product of dienst te hebben gepromoot.

​Maar dan wel theater toegankelijker maken door bijvoorbeeld eenvoudigere en wat meer aansprekende teksten in de programmaboekjes te plaatsen, niet alleen maar artistiek gezever over ‘de zoektocht naar... en blablabla’. Zoals een kennis van mij (een regelmatige theaterbezoeker overigens) zelfs over de tekst over de inhoud van Ondertussen in Casablanca zei: ‘Ik begreep echt niet waar die tekst over ging.’..

Ik bied me dan nu ook vrijwillig aan om dit soort teksten te herschrijven naar een tekst waarmee je ook de jongeren en de gewone man aanspreekt en ze juist kunt enthousiasmeren voor theater, ver weg van ‘hautaine’ taal. Zoals voor Ondertussen in Casablanca, een theatervoorstelling waarin de kloof tussen oudere en jongere theatermakers juist verbeeld wordt en waarbij de jongeren een nieuwe frisse blik geven op de wereld, op hun eigen en eigenzinnige manier. ​Ideaal voor een groot en breed publiek! En niet alleen voor de grijze witte massa die in het Chassétheater zat.

En dat we theater weer aan de man brengen, zeker in deze onrustige tijden waarin cultuur en theater weer een vorm van overleven is geworden na alle hoogtijdagen. Meer publiek betekent ook de garantie voor het voortbestaan van theater, of zoals Cornald Maas in zijn interview met de Volkskrant van afgelopen zaterdag zegt: ‘Theater moet als kunstvorm gehonoreerd worden.’ I rest my case…

Voordat ik aan dit verslag begon, dacht ik dat het een blog zou worden over deze prachtige voorstelling en over mijn oude frustraties over Theaterwetenschappen. Maar wat er nu uitgerold is, is nog veel mooier, het is eerder een ode aan theater en een oproep aan iedereen om theater weer nieuw leven in te blazen, met jonger publiek!

Komt dat zien!

Ondertussen in Casablanca, 2 februari 2017, Chassétheater Breda

Oh en nog een tip: vraag me nooit direct na een voorstelling wat ik ervan vond…

P.s.: Met dank aan fotograaf Kurt van der Elst en het Nationale Toneel  voor de mooie foto’s die ik graag zelf had willen maken tijdens de voorstelling om de scenes voor eeuwig vast te leggen. Behalve dan het mooie eindbeeld dat ik na de staande ovatie even snel en voor mijn gevoel ‘stiekem’ geschoten had…